JON FOSSE

Sự nghiệp lẫy lừng của chủ nhân giải Nobel Văn học 2023

Tiểu thuyết gia, nhà thơ và nhà viết kịch người Na Uy Jon Fosse được trao giải Nobel Văn học 2023 ngày 6.10, “cho những vở kịch và áng văn xuôi sáng tạo mang lại tiếng nói cho những điều không thể nói thành lời”.

Chủ nhân giải Nobel Văn học 2023 đang ngày càng thu hút được công chúng trong thế giới nói tiếng Anh cho những tiểu thuyết đề cập đến chủ đề tuổi già, cái chết, tình yêu và nghệ thuật, theo New York Times.

Là cây viết bền bỉ với khoảng 40 vở kịch, nhiều tiểu thuyết, thơ, tiểu luận, sách thiếu nhi và tác phẩm dịch thuật, từ lâu nhà văn Fosse được ngợi ca bởi ngôn ngữ tự do, siêu việt và thể nghiệm hình thức.

Trong cuộc họp báo công bố giải Nobel Văn học 2023 ngày 5.10, Chủ tịch Uỷ ban Nobel Văn học đã ca ngợi ngôn ngữ nhạy cảm, thăm dò những giới hạn ngôn từ trong văn chương của Fosse.

Các tác phẩm của Fosse được dịch sang khoảng 50 ngôn ngữ và ông là một trong những nhà viết kịch đương đại có tác phẩm biểu diễn rộng rãi nhất trên thế giới.

Gần đây, ông được đón nhận rộng rãi hơn nữa của công chúng ở các quốc gia nói tiếng Anh, chủ yếu nhờ tiểu thuyết “A New Name: Septology VI-VII” lọt vào vòng chung kết giải thưởng National Book Award năm 2022 và 2 cuốn tiểu thuyết được đề cử International Booker Prize.

Từ lâu, Fosse được cho là sẽ nhận giải Nobel Văn học. Năm 2013, các nhà cái ở Anh từng phải ngừng nhận đặt cược Fosse thắng giải Nobel Văn học do quá nhiều người chọn ông.

Trong thông cáo sau khi thắng giải Nobel, nhà văn 64 tuổi cho biết, ông “vừa thực sự hạnh phúc vừa thực sự ngạc nhiên” khi nhận được giải thưởng. “Tôi đã nằm trong số những người được yêu thích trong 10 năm và cảm thấy chắc chắn rằng mình sẽ không bao giờ nhận được giải thưởng” – ông nói.

Khi được hỏi muốn truyền tải điều gì cho độc giả qua các tác phẩm, Fosse cho biết, ông hi vọng mang lại cảm giác tĩnh tại. “Tôi hy vọng công chúng có thể tìm thấy an yên trong hoặc từ những trang viết của mình” – ông nói.

Các nhà phê bình so sánh những vở kịch của Fosse với tác phẩm của 2 người đoạt giải Nobel khác: Harold Pinter và Samuel Beckett. Fosse còn được gọi là “Ibsen mới”, theo tên nhà viết kịch nổi tiếng người Na Uy Henrik Ibsen.

Fosse, sinh năm 1959 tại Haugesund, trưởng thành ở miền tây Na Uy, trong một trang trại nhỏ tại Strandebarm. Ông bắt đầu viết thơ và truyện từ năm 12 tuổi. Ông từng chia sẻ, viết lách là một hình thức giải thoát. “Tôi tạo ra không gian riêng của mình trên thế giới, một nơi mà tôi thấy an toàn” – ông nói với The Guardian năm 2014.

Fosse từng học nghiên cứu văn học so sánh tại Đại học Bergen. Ông viết bằng Nynorsk – ngôn ngữ thiểu số, thay vì tiếng Bokmal – ngôn ngữ Na Uy được sử dụng rộng rãi hơn trong văn học. Fosse cho hay, việc lựa chọn Nynorsk là bởi ông đã trưởng thành với ngôn ngữ này.

Năm 1983, Fosse xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tay “Red, Black”, khởi đầu một sự nghiệp lẫy lừng. Những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông gồm tiểu thuyết “Melancholia”, “Morning and Evening”, “Septology”…

Dù khởi đầu là nhà thờ, tiểu thuyết gia, Fosse vang danh với tư cách là một nhà viết kịch. Ông được công nhận quốc tế vào cuối những năm 1990 với vở kịch đầu tiên tại Paris “Someone Is Going to Come”. Ông viết vở kịch này trong vòng 4 hoặc 5 ngày và không hề sửa lại kịch bản.

Trong 15 năm, ông tập trung vào sân khấu và đi nhiều nơi trên thế giới để quảng bá các tác phẩm của mình. Sau đó, ông ngừng đi khắp nơi, bỏ rượu, cải đạo sang Công giáo và chuyển sang tập trung hẳn vào viết tiểu thuyết.

Fosse chia sẻ, hàng thập kỷ viết lách đã dạy ông khiêm tốn, gạt những kỳ vọng sang một bên. “Khi bắt đầu viết, tôi không bao giờ cảm thấy chắc chắn rằng mình có thể viết được một tác phẩm mới. Tôi không bao giờ lên kế hoạch trước bất cứ điều gì, tôi chỉ ngồi xuống và bắt đầu viết. Và có một thời điểm nào đó, khi tôi cảm giác rằng tác phẩm đã sẵn sàng để viết ra, tôi chỉ cần viết ra trước khi nó biến mất” – ông nói.

Trước Fosse, những nhà văn Na Uy gần đây nhất nhận giải Nobel Văn học là nhà viết tiểu thuyết lịch sử Sigrid Undset đoạt giải năm 1928, và Knut Hamsun năm 1920.