“Aliss bên đám lửa”: Ám ảnh tuyệt đối về cốt lõi nỗi đau của con người và sự mất mát

#bookreview của Uyên Minh

“Aliss bên đám lửa” là cuốn tiểu thuyết có thể gói gọn cảm xúc và trí tuệ to lớn vào trong chỉ hơn 100 trang sách. Bạn sẽ không khỏi kinh ngạc trước bối cảnh tư tưởng rộng lớn và sức mạnh của cảm xúc mà Fosse tạo ra trong cuốn tiểu thuyết mỏng tang này.

Cốt truyện gần như không có gì, đơn giản kể về một góa phụ đã 23 năm sau khi người chồng mất vẫn không ngừng thương nhớ, đau buồn và day dứt. Chỉ có vậy, nhưng xuyên qua những ký ức và ảo giác mà ở đó các lằn ranh thời gian đã bị xóa mờ, không gian đã bị nén lại, cho phép cả đại gia đình nhiều thế hệ, những người đã khuất từ kị, cụ, ông, cha… quay trở về, cùng đứng trên một “sân khấu” là căn nhà cũ bên bờ vịnh hẹp. Tại đó, những cảm xúc sâu sắc, đớn đau về sự mất mát truyền kiếp mà thế hệ nào cũng phải trải qua như một sự hiến tế cho nước: Kristoffer (cụ) 2 tuổi suýt mất mạng vì rơi xuống nước, Asle (ông chú) 7 tuổi chết vì nước ngoài vịnh, và tới chồng cô (Asle – được đặt theo tên ông chú đã mất), cũng mãi mãi không về vì nước giữa vịnh hẹp sâu…

Jon Fosse là một tiểu thuyết gia và nhà viết kịch được đánh giá cao ở quê nhà, đến nỗi ông đã được chính phủ Na Uy trao trợ cấp trọn đời để tiếp tục sự nghiệp văn chương của mình. Vì vậy, các đặc tính kịch như bối cảnh, chi tiết, màu sắc, và cả âm thanh, đều được ông tạo dựng chuẩn xác, cô đặc. Chiếc ghế dài trong phòng, khung cửa sổ hướng ra vịnh hẹp chìm trong bóng tối, hình ảnh Alse đứng đó với mái tóc đen dài, mọi thành viên trong gia đình của Alse đều gắn liền với mái tóc đen dài và dày, Alse mặc chiếc áo len màu đen “và bóng tối ngoài cửa sổ sẽ gần như hòa làm một, anh là bóng tối, bóng tối là anh”, là đám lửa, là bầu trời hoặc tối đen hoặc xám xịt, hoặc những màu lam trùm màu lam. Tất cả đều tạo nên sự ám ảnh tuyệt đối về cốt lõi nỗi đau của con người – sự mất mát, những bi kịch dưới nước đã tạo ra những cảm xúc đè nặng lên tâm trí nhân vật cũng như người đọc.

Hơn một trăm trang sách như chỉ một câu dài, xoáy tròn, với nhịp điệu lặp đi lặp lại, mang đến cho người đọc cảm giác như những con sóng liên tiếp vỗ vào thành đá bên bờ vịnh. Sự thôi miên bằng thị giác, thính giác, ý nghĩ, ngôn từ lặp đi lặp lại như tụng kinh tạo nên tính chất siêu thực và ảo giác qua ký ức của Signe, khi Signe trẻ nhìn chằm chằm ra ngoài cửa sổ chờ đợi một người chồng sẽ không bao giờ quay trở lại và Signe kiệt quệ nằm trên băng ghế trong đau buồn và kinh hoàng trước những cơn ác mộng luôn tấn công cô mỗi đêm.

Nỗi đau của cô là sự tiếp nối lịch sử một gia đình mãi mãi gắn liền với vịnh hẹp – vịnh vừa là nhà, vừa là nguồn sống, nơi nó cung cấp cho cuộc sống khiêm tốn của người ngư dân và mang theo những cái chết. Sự mất mát, đớn đau tận cùng cứ dày vò, đặc quánh trong căn nhà gỗ cũ kỹ, trải dọc theo con đường mòn ra nhà thuyền, tới vịnh hẹp.

Ở một đoạn nào đó trong ảo giác của Signe, hay ý nghĩ của Signe theo góc nhìn của Aliss đã từng vang lên khi Alse (ông chú) chết: